بۆچی لیک هێندە گرنگە؟

گران جاف 15/01/2025
test

لیک شلەیەکی ئاوییە کە لە لیکەڕژێنەکانەوە دەڕژێنرێتە ناو دەمەوە، چەندین فرمانی گرنگی هەیە، وەکو هەرسکردن، ئاسانکردنی قوتدان، جوین و پاراستنی ددانەکان. پێکهاتەی سەرەکیی لیک ئاوە، لەگەڵ ئەوەشدا چەندین جۆری پرۆتین و ماددەی دیکەی تێدایە کە هەر یەکێکیان، ئەرکێکی جیاوازی لە پاراستنی تەندروستیدا هەیە.

فرمانەکانی لیک چین؟

لیک چەندین رۆڵی گرنگی لە پاراستنی تەندروستیی دەم و بەشەکانی دیکەی جەستەدا هەیە وەکو:

  • شێدارکردنەوەی دەم و قوڕگ: لینجەماددەی ناو لیک، لینجەپەردەکانی ناو دەم لە بەیەکەوە نووسان دەپارێزێت ئەمەش ناوپۆشی دەم لە ماددەی زیانبەخشی وەکو بەکتریا و ژەهرە ماددەکان دەپارێزێت.
  • شێدارکردنەوەی خواردن: ئەگەر لیک نەبێت، کرداری قوتدانیش ئەستەمدەبێت. کاتێک خواردن دەچێتە دەمەوە، دواتر دەچێتە سورێنچک و بەدواشیدا دەچێتە ناو گەدەوە، بۆئەوەی خواردنەکە ئاسانتر بەم رێرەوەدا تێپەڕببێت، لیک خواردنەکە شێداردەکات و شێوازی خواردنەکەش دەگۆڕێت بۆ ئەوەی بەبێ هیچ گرفت و ناڕەحەتییەک تێپەڕببێت.
  • لیک دەستپێکی پرۆسەی هەرسە: لیک ئەنزیمێکی تێدایە بە ناوی ئەمایلەیس کە یارمەتیی گەدە دەدات شەکری ئاڵۆز و خۆراک بۆ شەکری سادە بگۆڕێت
  • لیک دەم لە هەوکردن دەپارێزێت: لیک ئەنزیمێکی تێدایە بە ناوی لایسۆزایم کە بەکتریا لەناودەبات و رێگریدەکات لە گەشەکردنیان
  • لیک بە چەند رێگەیەک ددانەکان دەپارێزێت، بۆنموونە؛ لیک دەوڵەمەندە بە کالسیۆم هایدرۆکسیئەپەتایت کە رێگریدەکات لەوەی ددانەکان کالسیۆم لەدەستبدەن، هەروەها لیک بەبەردەوامی رووی ددانەکان دەشوات و ناهێڵێت پاشماوەی خۆراک لەسەریان بمێنێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا لیک ترشیی خواردنەکان هاوسەنگ دەکاتەوە و رێگریدەکات لەوەی خواردنە ترشەکان ببنەهۆی داخورانی ددانەکان. بەگشتی لیک ددانەکان لە کلۆربوون و پووکیش لە نەخۆشییەکانی پووک دەپارێزێت.
  • لیک ترشی و تفتیی خواردنەکان هاوسەنگدەکاتەوە: ترشێتیی لیک لە نێوان 6-7.5 دایە لە دەمدا، ئەمەش ترشی و تفتیی خواردنەکان هاوسەنگدەکاتەوە
  • لیک یارمەتیی ساڕێژبوونەوەی شانەکانی ناو دەم دەدات: لیک چەندین پڕۆتینی تێدایە کە یارمەتیی ساڕێژبوونەوەی شانەکانی دەم دەدەن، بۆنموونە کاتێک کەسێک گاز لە زمانی دەگرێت، لیک پڕۆسەی ساڕێژبوونەوەی برینەکە دەستپێدەکات
  • لیک یارمەتیی تامکردنی خۆراک دەدات: کاتێک خۆراکی وشک دەخورێت، پێویستە شێداربکرێت بۆئەوەی ئەو پێکهاتانەی زمان کە بەرپرسن لە تامکردن، بتوانن تامی خواردنەکەیان پێبگات

لیکەڕژێنەکان کامانەن؟

لیک لە رێگەی سێ لیکەڕژێنی سەرەکییەوە دەردەدرێت و لە رێگەی دەرچەکانیانەوە دەچێتە ناو دەمەوە.

لیکەڕژێنەکان:

  1. لیکەڕژێنی پارۆتد: لیکەرژێنەکانی پارۆتد گەورەترین لیکەڕژێنن و لە هەرکەسێکدا دوو دانە لەم لیکەڕژێنە هەن. دەکەونە پێشی گوێیەکانەوە، دەرچەکانی ئەم رژێنانە دەکەونە بەرامبەر خڕێکانی سەرەوە.
  2. لیکەڕژێنەکانی ژێر شەویلگەی خوارەوە: ئەم دوو لیکەرژێنەش دەکەونە ژێر شەویلگەی خوارەوە و دەرچەکانیشیان دەکەونە ژێر زمانەوە.
  3. لیکەرژێنەکانی ژێرزمان: ئەمانیش دەکەونە ژێر زمانەوە لە شەویلگەی خوارەوەدا.

ئەم لیکەڕژێنانە بەرپرسن لە دەردانی 90%ی لیک، لەگەڵ ئەوەشدا سەدان لیکەرژێنی بچووک هەن کە لە دەمدا دابەشبوون، ئەمانیش 10%ی لیک دەردەدەن. لە زۆرینەی پێگەیشتوواندا، هەموو ئەم لیکەرژێنانە پێکەوە، رۆژانە 0.5-1.5 لیتر لیک دەردەدەن.

لیک لە چی پێکهاتووە؟

99% ی لیک لە ئاو پێکهاتووە و 1%ـەکەی دیکەی لە پڕۆتین و ماددەی دیکە پێکهاتووە.

پسپۆڕان تاوەکو ئێستا زیاتر لە هەزار جۆری جیاوازی پڕۆتینیان لە لیکدا بەدیکردووە، بەڵام تەنیا نزیکەی سەد پڕۆتینیان سەرەکین. ئەم پڕۆتینانە ئەرکی گرنگیان هەیە لە لیکدا وەکو؛

  1. ئەمایلەیس؛ ئەم پڕۆتینە ئەنزیمێکە یارمەتیی هەرسکردنی کاربۆهیدرات دەدات. بەشێوەیەکی سەرەکی ئەم پڕۆتینە پەنکریاس و لیکەرژێنەکان دروستیدەکەن. بەشێکی زۆری ئەمایلەیس لە لیکدان و بەشێکی کەمیان لە خوێن و میزیشدا بەدیدەکرێن
  2. پێپتایدە دەوڵەمەندەکان بە پرۆلین: ئەم پڕۆتینانە گروپێکی پڕۆتینی ناو لیکن کە لیکەرژێنەکانی پارۆتد و ژێر شەویلگەی خوارەوە دروستیاندەکەن. ئەم گروپە پڕۆتینە  70%ـی پڕۆتینی ناو لیک پێکدەهێنن. بەگشتی فرمانی ئەم پڕۆتینانە پاراستنی ددانەکانە
  3. میوسین: میوسینەکان کۆمەڵێک پڕۆتینی گەورەن کە ئەرکی سەرەکییان لینجکردنی پێکاتەکانی ناو دەمە، ئەمەش وەکو چینێکی پارێزەر کاردەکات و ناهێڵێت بەکتریا، کەڕوو و ماددەی زیانبەخش زیان بە ناودەم بگەیەنن
  4.  پێپتایدەبەرگرییەکان: ئەم پێپتایدانە بەشێکی گرنگی سیستمی بەرگرین و یارمەتیی وەڵامدانەوەی جەستە دەدەن دژی هەوکردن
  5. دژەتەن: دژەتەنەکانیش بەشێکی گرنگی سیستمی بەرگرین و دەنووسێن بە ئەو تەنە زیانبەخشانەی دێنە ناو دەمەوە و لەناویاندەبەن

لیک لە چەند ماددەیەکی زیندەیی دیکەش پێکدێت وەکو

  • شەکر
  • یوریا
  • هۆرمۆنی کۆرتیزۆڵ
  • هۆرمۆنە نێرینە و مێینەکانی وەکو ئیسترۆجین و تێستۆستیرۆن
15/01/2025